Gebarentaal: Communiceren, verbeelden, verbinden

 

Kunst en Cultuur

In mijn werk als theatermaker en speler heb ik kennisgemaakt met vele verschillende culturen, die allemaal hun eigen gewoonten, rituelen, tradities en taal hebben. Er zijn zo veel verschillende manieren om met elkaar te kunnen communiceren. Zeker met de komst van internet kunnen er verbindingen gemaakt worden en afstanden worden overbrugt in een mum van tijd.

 

Ik zie kunst en cultuur als een sterke bindende factor om uit te kunnen wisselen, te kunnen verbeelden wat men denkt, ziet en voelt, op een manier die universeler is dan alleen het gesproken woord, en daarom ook verder reikt.

 

Communicatie bestaat voor het grootste deel uit non verbale aspecten. Het kleinste gedeelte wordt besteed aan rationele, cognitieve aspecten…slecht 7 % gaat over het gesproken of geschreven woord. In het westen zijn we uitermate sterk gefocussed hierop. Soms geloof ik, dat als je iedereen het gesproken woord zou ontnemen voor een week of twee, er veel meer onderling en wederzijds begrip zou komen. Wederzijds…tussen jullie en ons, tussen wij en zij, tussen zwart en wit, tussen groot en klein, jong en oud en…

Tussen horenden en niet-horenden.

 

Onlangs heb ik een indruk mogen krijgen van de wereld van doven en slechthorenden.

 

 Taal is bedacht om te kunnen communiceren.

Over het algemeen kunnen we zeggen dat talen zijn ontstaan uit de behoefte van mensen om tot elkaar te komen, elkaar te begrijpen en te communiceren. Zoals elk land zijn eigen taal heeft, heeft het ook zijn eigen gebarentaal. In Nederland heet dit De Nederlandse Gebarentaal. Het is een visuele taal waarbij het gezicht, de handen en de ogen het belangrijkste zijn.

 Er is geen universele taal in de wereld van doven en slechthorenden, wel zijn er taalfamilies. Zoals bijvoorbeeld in de gesproken taal Nederlands en Duits familie zijn van elkaar (Germaanse talen), relateren de verschillende talen uit verschillende landen ook aan elkaar.

 

Verboden taal

Tot 1880 vormde de taal zich als een soort pantomime gebaren om uit te beelden wat besproken moest worden, daarna is het gebruik van de taal verboden in het onderwijs, met als gevolg dat de dove en slechthorende kinderen steeds meer buiten de maatschappij kwamen te staan, de kinderen niet mee konden in het reguliere onderwijs en de taal zelfs een gebruiksverbod kreeg.

 

Gebarentaal is een volwaardige taal

In gebarentaal kun je communiceren over zowel concrete als subjectieve zaken. Gebarentaal voldoet aan alle kenmerken waaraan gesproken talen ook voldoen. Het is een natuurlijke taal met een eigen schat aan gebaren en grammatica. Men wilde erkenning voor de eigen taal en cultuur. Ook de ouders van jonge dove kinderen accepteerden niet meer dat deze taal geen communicatiemiddel mocht zijn in het onderwijs, in de opvoeding aan doven.

 

Erkenning

In de jaren negentig vond er in Nederland een grote omslag plaats: alle instituten voor Doven erkennen het belang van de Nederlandse Gebarentaal in de opvoeding van en het onderwijs aan dove kinderen. Alle instituten streven ernaar om tweetalig onderwijs vorm te geven waarbij het Nederlands en de Nederlandse Gebarentaal een gelijkwaardige positie krijgen.

 

Gelukkig komt er steeds meer erkenning voor gebarentaal. In veel Europese landen is de taal inmiddels erkend, maar in Nederland helaas nog niet. Het is een moeizaam proces naar tweetalig onderwijs, zodat dove kinderen kunnen meedraaien in het Nederlandse onderwijs en de afstand tussen horen en niet-horen kan worden overbrugt. De laatste jaren is de Nederlandse Gebarentaal wel steeds meer zichtbaar geworden, ook in de media. Dove mensen kunnen hun eigen taal in veel maatschappelijke situaties gebruiken, al dan niet met behulp van een tolk. En steeds meer horende mensen leren met veel plezier de Nederlandse Gebarentaal!. Er is in Nederland nu wel een maatschappelijke erkenning van de taal, overheden subsidiëren en faciliteren steeds meer initiatieven vanuit en voor de wereld van doven en slechthorenden en er wordt gezocht naar manieren om de NGT te verankeren, zodat het recht op tweetalig onderwijs een feit kan worden en blijven.

 

De Nationale LeesVertelWedstrijd

Een van die mooie initiatieven is De Nationale LeesVertelWedstrijd : DE talentenjacht voor doven en slechthorenden . Voor dove kinderen is lezen en voorlezen erg lastig. Nederlands is voor hen een ‘vreemde taal’, hun moedertaal is namelijk Gebarentaal. Doordat het geschreven Nederlands heel anders is dan Gebarentaal, vinden veel dove kinderen begrijpend lezen moeilijk. De LeesVertelwedstrijd gaat dus enerzijds om het bevorderen van het lezen van jeugdliteratuur door dove kinderen. Anderzijds gaat het om het stimuleren van de vertelkunst in de Nederlandse Gebarentaal (NGT). Daarnaast draagt de LeesVertelwedstrijd bij aan de bekendheid van NGT. De LeesVertelwedstrijd is een evenement waarbij ontplooiing en ontmoeting centraal staan.

 

Presentatietraining en begeleiding

Op 27 mei jongstleden werd de finale van de Nationale LeesVertelWedstrijd gehouden in het Beatrix Theater te Utrecht. Tot mijn grote vreugde werd ik in opdracht van 125Procent en Stichting Woord en Gebaar gevraagd om de twee presentatoren te begeleiden. Zij hadden de taak om de hele middag aan elkaar te praten…eh…gebaren, de 10 finalisten aan te kondigen, en een brug te leggen tussen het theatergedeelte en de wedstrijd, kortom: De Hosts van het gehele programma te zijn. Zo betrad ik de wereld van doven en slechthorenden en kreeg ik een naamgebaar.

 

Handen, mimiek en houding

Een naamgebaar is een gebaar, dat bepaald wordt door de mensen binnen de cultuur waarmee je omgaat. Zo’n gebaar is vaak typerend voor wie je bent, want je uitstraalt of wat je typeert. Er zijn vele Carolines op de wereld, maar er is maar 1 naamgebaar voor mij, voor wie ik ben.

 

Zoals bijna alle gebaren, zijn deze naamgebaren dus associatief. Daardoor is de taal voor mij veel makkelijker te onthouden. De manier waarop het aan me geleerd wordt, is spelenderwijs…en op speelse wijze leren mensen volgens mij het makkelijkst!

Een gebaar zonder expressie in het gezicht, heeft wel een betekenis, maar heeft ook een duidelijke articulatie nodig…anders is het gebaar zo goed als leeg, kan het iets anders betekenen of  betekent het niets. Ik denk dat je het kunt vergelijken met bijvoorbeeld:

 

Het is makkelijk

Het is erg makkelijk

Het is heel erg makkelijk

 

In de gesproken taal drie zinnen. In de gebarentaal is het 1 gebaar, met een verschil van intensiteit uitgedrukt en gearticuleerd om dit gebaar expressie, impact en betekenis te geven.In de gebarentaal is er geen gebaar voor de betekenissen van heel en erg in deze zin

 

VertaalSLAG

 De taal vertalen is dus niet slechts een simpele transformatie van een woord naar een gebaar . De structuur van een zin, de opbouw en volgorde van onderwerp, lijdend voorwerp en andere grammatica is echt andere koek. Voor dove Nederlandse mensen is het lezen van geschreven taal soms dan alsof ze een vreemde taal lezen, waardoor iemand niet zo snel en makkelijk een boek openslaan en zich laten meevoeren in de rijkelijke fantasie en kennis uit boeken. Als ik wederom een vergelijking mag maken met de gesproken/geschreven taal, dan denk ik dat de transformatie een vertaling nodig heeft, zoals je poëzie of proza, of een songtekst moet vertalen naar een andere taal. Als je dat letterlijk probeert te doen, krijg je onbegrijpelijke soep die kant noch wal slaat.

Het is dus niet een kwestie van vertalen, maar een vertaalslag maken. Een tolk speelt hierbij een zeer belangrijke en waardevolle factor!

 

Ik wil het graag delen!

Er zijn een paar gebaren die me smakelijk aan het lachen kunnen maken. Bijvoorbeeld een CAPUCHINO, wordt uitgedrukt door het gebaar alsof je een capuchon op doet. Ik wil niet de fout maken om me weer te gaan beperken tot die 7% communicatie aspecten , om te omschrijven hoe leuk ik het vind om gebarentaal te leren…maar ben er nog lang net over uitgepraat en heb besloten dit voorlopig het onderwerp te laten zijn van mijn blogs . De bedoeling is, om uiteindelijk  het schrijven van woorden in mijn blogs, te vervangen door gebaren in vlogs. Stiekem hoop ik ook meer mensen te stimuleren in het leren van de taal en droom ik ervan om de wereld van horen en niet-horen met elkaar te laten samensmelten. Het  in  het sociaal maatschappelijke leven van alledag , vanzelfsprekend te laten zijn op de scholen, instituten, organisaties en instellingen binnen en buiten de grenzen van onze leefwereld.

 

Met het leren van NGT heb ik binnen BAM! Producties een hele mooie verbinding gevonden tussen Theater en Communicatie. Het visualiseren, het verbeelden, ruis weghalen op het kanaal tussen zender en ontvanger en verbinding maken tussen twee werelden. Met 125 Procent, Fable Factory en BAM! Producties zijn we begonnen aan de ontwikkelingen voor een groot interdisciplinair theaterspektakel waarbij we zullen werken met talenten uit diverse disciplines en culturen, waarvan ook de cultuur van doven en slechthorenden. De synopsis zal worden geïnspireerd op het verhaal van onze gebarentaal leraar Said, die uit Mosul, Irak als dove vluchteling naar Nederland is gekomen . De voorstelling moet plaatsvinden in het nieuwe theaterseizoen van 2018, in de Culturele Hoofdstad Leeuwarden. Hoe dit proces zal gaan verlopen, kun je ook lezen via deze blogs, die uiteindelijk VLOGS zullen worden…met ondertiteling !

 

(Bronnen: Nederlands gebaren Centrum; www.125procent.nl door Caroline van Leerdam)